De legende van de Balenaar, vertoond tijdens een optocht naar aanleiding van Balen Kermis in 1936.

(Met dank aan de familie Wielockx!)

Van 'spotnaam' tot fiere bijnaam'

Balen staat alom bekend als ‘de Kruiergemeente’. De inwoners van Balen kregen in de loop der geschiedenis als spotnaam - of bijnaam - de 'Kruiers' of 'Kerkenkruiers'. Er bestaan verschillende verklaringen voor die bijnaam:

• De bekendste en meest voor de hand liggende is dat de Balenaars de kerk een aantal keren moesten verplaatsen.
• Een tweede hypothese is dat de naam verwijst naar het uit de haak bouwen van de kerk ten opzichte van de toren.
• Als derde is er een verwijzing naar Sint-Andries, die de patroonheilige is van de kruiers.

De derde mogelijkheid leunt wellicht het dichtst aan bij de historische realiteit. Maar als de Balenaren deze specifieke beschermheilige kozen, moet daar ook een concrete aanleiding voor zijn geweest. Wat hebben zij mogelijk ‘verkruid’?!

• Een eerste mogelijkheid is dat zij de kerk van Scheps – de historische bakermat van bewoning in Balen -naar het huidige dorpscentrum brachten.
• Een tweede mogelijkheid - en een meer waarschijnlijke - is dat er heel wat zavel moest verplaatst worden op de plaats waar de huidige kerk moest komen.

Vanuit Rijsberg is het nog steeds goed zichtbaar dat de Kerkstraat in de richting van de kerk lichtjes bergop gaat. Op een verzamelkaart van Balen uit 1830 is net ten oosten van de kerk ook sprake van de grote en de kleine Bosberg. De huidige Zandstraat en Bosberg zijn daar nog de restanten van. Ten westen van de kerk is er ook nog steeds de Berg.

Het staat met grote zekerheid vast dat bij de eerste steenlegging van de kerk in 1444, het uitzicht sterk te vergelijken was met het huidige uitzicht van de Keiheuvel. Er waren stuifduinen die een hoogte bereikten van een huis of zelfs hoger. Bijgevolg was er dus heel wat werk aan de winkel om het terrein geschikt te maken voor de bouw van een kerk: kruien én nog eens kruien. Als blijk van dank dat deze klus uiteindelijk werd geklaard; is het niet verwonderlijk dat de Balenaren St.-Andries als patroonheilige kozen, hij was nl. de beschermheilige der kruiers.

Het is begonnen als een spotnaam, maar vandaag de dag is elke trotse Balenaar vereerd zichzelf een Kruier te noemen. Verschillende lokale producten hebben hier dan ook hun naam aan te danken:

• Kruierroute
• Kruierkoekjes
• Kruierjenever